Powiew COOL – tury

ZABAWKI SIĘ BAWIĄ

(Blaszany bębenek, reż. Wojciech Kościelniak, Teatr Muzyczny Capitol,

premiera: 06. 10. 2018)

„Szanowni! Za chwilę obejrzycie wodewil, zagrany przez zabawki dla zabawek i o zabawkach, ponieważ zabawki się bawią, a ja mam bębenek!” – słyszymy w pierwszej scenie spektaklu. Głos należy do wątłego, skarłowaciałego dziecka z głową i rękami dorosłego i nieproporcjonalnym kadłubkiem (genialny pomysł wykorzystania w inscenizacji lalki – tintamareski, przywiązanej do szyi odtwórczyni roli Oskara!). Tutaj muszę od razu wspomnieć, że Oskar w wykonaniu Agaty Kucińskiej, aktorki Wrocławskiego Teatru Lalek, to prawdziwe mistrzostwo! Aktorka miała wyjątkowo trudne zadanie: animować lalkę, grać rolę dramatyczną i jeszcze śpiewać. Zrobiła to brawurowo. Już w pierwszych minutach przedstawienia wiedziałam, że Teatr – świadomie napisany tu z wielkiej litery – skradł moje serce, zawładnął mną i wciągnął w swoją opowieść…

O czym jest ta opowieść? W warstwie literackiej to adaptacja powieści Güntera Grassa, dodajmy: wyzwanie dla Wojciecha Kościelniaka, reżysera i zarazem autora libretta musicalu, który musiał się zmierzyć nie tylko z wielkim dziełem literackim, ale też z legendą oscarowego filmu Volkera Schlöndorffa z 1979 roku. W warstwie historycznej to tragiczny obraz rodzącego się w Niemczech nazizmu i dramatu mieszkańców Gdańska – Niemców, Kaszubów, Polaków i Żydów - w obliczu nadciągającej wojny. Mnie interesuje jednak to, co w tej opowieści najbardziej osobiste: mały, ginący w wielkiej historii dramat dziecka – samotnego, niezrozumianego, odrzucającego świat dorosłych. Dziecka, które nawet nie wie, kto jest jego ojcem, ponieważ matka mieszka zarówno ze swoim mężem, jak kochankiem. Dziecka, które na znak protestu rozpaczliwie bębni w tytułowy blaszany bębenek i „rozśpiewuje szkło” czyli rozbija szklane przedmioty, okna, a nawet kościelne witraże za pomocą… krzyku.

W jaki sposób jest ten dramat opowiedziany? Otóż Oskar – chłopiec, który nie chciał urosnąć i dlatego został przerośniętym karłem – wprowadza nas w swój świat. Surrealistyczny świat, w którym rządzi Blaszany Bębenek, tajemniczy właściciel sklepu z zabawkami Sigismund Markus oraz Czarna Kucharka. Ta ostatnia (rewelacyjnie zagrana przez Barbarę Olech!) przemyka przez scenę bezszelestnie jak kot, wykonując jednostajny ruch podobny do kręcenia korbką. Jak gdyby uruchamiała jakiś niewidzialny mechanizm. Po każdym przejściu Czarnej Kucharki dzieje się coś niedobrego: rodzi się nazizm, nadchodzi Kryształowa Noc, wybucha wojna, ktoś umiera… Kim ona jest? Nieubłaganym czasem? Uosobieniem historii? Okrutną alegorią przeznaczenia? Personifikacją dziecięcych lęków (aktorka poruszała się w sposób tak plastyczny, że gdybym była rówieśniczką Oskara, to po prostu bym się jej przestraszyła!)? Może wszystkim po trochu. Wbiła mnie w fotel scena Nocy Kryształowej, gdy Zabawki z żydowskiego sklepu zostały wyprowadzone za kulisy w szeregu, jak na rozstrzelanie, i usłyszeliśmy głos Oskara relacjonującego to zdarzenie: „Czarna Kucharka zabrała wszystkie zabawki”.

Same zabawki natomiast są nieco upiorne. Widzimy ogromne głowy zwierząt, wielkie, wypukłe, szklane oczy, pomalowane na biało twarze i gotyckie makijaże, czarne peruki chłopczyc z dwudziestolecia międzywojennego. Scenografia i kostiumy Anny Chadaj, umowne, ale nawiązujące do okresu międzywojennego i wojennego, bardzo pomagają w wykreowaniu świata przedstawionego. Aktorzy grający Zabawki poruszają się jak nakręcone kluczykiem mechanizmy (tutaj ukłon w stronę choreografki Eweliny Adamskiej – Popczyk!). Kiedy w innych scenach zmieniają się w mieszkańców miasta, uczniów w szkole, hitlerowców, ułanów, żołnierzy Armii Czerwonej, uczestników wiecu, członków ulicznych band, wiernych w kościele, a nawet siostry zakonne, mewy czy plażowiczów, to nadal w wyglądzie i sposobie poruszania się przypominają groteskowe zabawki. To nie jest bezpieczny, kolorowy ”kraj lat dziecinnych”. To raczej koszmarny sen dziecka, które zostało przez dorosłych skazane na samotność. Świat widziany oczami wiecznego dziecka jest jednym wielkim sklepem z zabawkami, które tańczą w rytmie narzuconym przez zainstalowany  w środku mechanizm…

W spektaklu pojawia się również wątek religijny, a raczej – antyreligijny. Kiedy zobaczyłam jeżdżącą po scenie na kółkach figurę Matki Boskiej i Dzieciątka z wmontowanymi w konstrukcję twarzami żywych aktorek, poczułam niesmak. Pierwsza myśl: znowu jakaś tania, antykościelna prowokacja. Chwilę potem zrozumiałam, że jest to obraz Boga stworzony w głowie Oskara. Równie psychodeliczny, jak cała rzeczywistość, którą widzimy w spektaklu. Skoro świat to jeden wielki sklep z surrealistycznymi zabawkami, to dlaczego Jezus miałby być przedstawiony na serio? Ten Jezus jest taki, jak cały świat dorosłych, w który Oskar został wrzucony wbrew własnej woli i na który się nie godzi. Świat, w którym brakuje zdrowych relacji rodzinnych. Świat, w którym niszczy się sklepy z zabawkami z niezrozumiałych dla dziecka powodów. Świat, w którym chrzci się dzieci w kościele dla zasady, a nie po to, żeby spotkać żywego Jezusa. Przejmujący jest duet Oskara i małego Jezusa, w którym Dzieciątko pyta bohatera: „Czy kochasz mnie?”, a Oskar odpowiada: „Przykro mi, ale ani trochę”. Zamiast oburzać się na reżysera, pomyślałam: jakie to prawdziwe - cała ta historia dziecka zagubionego w dzisiejszym świecie, przypominającym wykreowany w narkotycznym zwidzie Sklep z Zabawkami, gdzie zabawki się nieustannie bawią. Takie dzieci spotykam bardzo często w szkole, w której pracuję. Dzieci zagubione, nieszczęśliwe, dzieci zmagające się z nałogami czy depresją, dzieci po próbach samobójczych, dzieci desperacko chwytające za swoje prywatne Blaszane Bębenki… Dzieci, które mówią Bogu: „Przykro mi, ale ani trochę Cię nie kocham. Od dzisiaj sam dla siebie będę bogiem.”

 Nie czuję złości. Jest mi po prostu bardzo, bardzo przykro, bo wiem, co to znaczy być samotnym dzieckiem w obcym, chaotycznym, absurdalnym świecie dorosłych. W tym spektaklu odnalazłam także pewną znajomą małą dziewczynkę – siebie.

Podsumowując: bardzo warto! Sala była wypełniona po brzegi ludźmi, którzy przyjechali na przedstawienie również z innych części Polski. Widownia klaskała na stojąco. Jedyny poważny mankament to fakt, że trudno było zrozumieć, co aktorzy śpiewają, ale ruch sceniczny, aktorstwo, choreografia, muzyka Mariusza Obijalskiego i oprawa plastyczna spektaklu była tak czytelna, że naprawdę wiadomo, o czym jest ta historia.